Горецкий, Максим Иванович

Эта статья находится на начальном уровне проработки, в одной из её версий выборочно используется текст из источника, распространяемого под свободной лицензией
Материал из энциклопедии Руниверсалис
Максим Иванович Горецкий
белор. Максім Іванавіч Гарэцкі
Псевдонимы Максім Беларус, М. Б. Беларус и др.
Место рождения Малая Богатьковка, Могилёвская губерния, Российская империя ныне Мстиславский район Могилёвской области
Род деятельности прозаик, литературовед, переводчик, общественный деятель
Язык произведений белорусский

Макси́м Ива́нович Горе́цкий (белор. Максім Іванавіч Гарэцкі, 6 (18) февраля 1893, Малая Богатьковка, Могилёвская губерния, Российская империя10 февраля 1938, Вязьма) – белорусский писатель, литературовед, переводчик, фольклорист, деятель белорусского национального движения начала XX века.

Биография

Родился в крестьянской семье 6 (18) февраля 1893 года. В 1913 году окончил Горецкое землемерно—агрономическое училище. В 1913—1914 гг. работал в Вильнюсе чертежником и землемером. С началом Первой мировой войны летом 1914 года пошёл добровольцем в армию; принимал участие в боях, был ранен. После госпиталя был направлен в Павловское военное училище в Петрограде (1916), получил звание прапорщика и отправился на фронт. Вскоре был по болезни отправлен на лечение, а затем и вовсе уволен из армии.

В 1917 году служил в Смоленском совете, сотрудничал с газетой «Известия Смоленского Совета». Работал в редакции газеты «Звезда», с которой в 1919 году переехал сначала в Минск, а затем — в Вильну.

После аннексии Польшей Виленского края преподавал белорусский язык на учительских курсах в белорусской гимназии в Вильне. Также был редактором белорусских газет «Наша думка» («Наша мысль») и «Беларускія ведамасці».

Перед местными выборами 1922 года был арестован. Благодаря проходившим за пределами Польши акциям протеста против массовых арестов белорусских и литовских общественных деятелей был выслан в Литву.

В 1923 году переехал в Минск. В БССР работал преподавателем белорусского языка и литературы в Белорусском государственном университете, Коммунистическом университете в Минске, Минском ветеринарном техникуме, Белорусской сельскохозяйственной академии в Горках (в последней заведовал кафедрой белорусского языка, литературы и истории).

Являлся действительным членом Инбелкульта (Института белорусской культуры) — организации, предшествовавшей АН БССР. В этот период занимался изучением новейшей белорусской литературы.

Репрессии

В 1929 году вместе со многими другими белорусскими литераторами подвергся критике в прессе, а 19 июля 1930 года был арестован по обвинению в причастности к «Союзу освобождения Беларуси» и вскоре был сослан на 5 лет в Киров (Вятку), где работал чертёжником.

С 1935 года работал учителем русского языка и литературы в поселке Песочня Смоленской области (теперь Киров Калужской области).

4 ноября 1937 года был повторно арестован НКВД. Согласно решению «тройки» НКВД расстрелян 10 февраля 1938 года; 15 ноября 1957 года был реабилитирован.

Семья

Жена – Леонила Устиновна Чернявская, детская писательница и переводчик, сын Леонид (погиб на фронте в 1944 году), дочь Галина, которая сохранила архив писателя и написала о нём воспоминания.

Младший брат — геолог, демограф, один из первых академиков Белорусской академии наук Гавриил Горецкий, племянники — геолог, академик НАН Беларуси Радим Гарецкий и Всеслав Гаврилович Горецкий — русский и советский филолог, доктор педагогических наук, профессор, член-корреспондент РАО.

Творчество

Фёдор Чернышевич, Максим Горецкий (стоит) и Левон Гмырак. 1913 г.

Дебют Горецкого как писателя состоялся публикацией рассказа «Лазня» (Баня) в 1913 году в газете «Наша Ніва», в которой в то время печатались многие белорусские писатели и поэты. В 1914 в городе Вильнюс вышел сборник «Рунь», издание оплатила княгиня Мария Магдалена Радзивилл. Впоследствии Горецкий издал несколько сборников рассказов и повестей. Многие произведения Горецкого посвящены пережитой им войне, в том числе и наиболее известные — «Ціхая плынь» (Тихое течение) и «На імперыялістычнай вайне».

В 1920 году Горецкий написал и издал первую историю белорусской литературы. Впоследствии им было написано ещё несколько работ по этой теме. Кроме того, Горецкий составил несколько белорусско-русских и русско-белорусских словарей.

Произведения Горецкого переведены на болгарский, латышский, литовский, немецкий, польский, русский и украинский языки.

Сам Горецкий перевёл на белорусский язык «Слово о полку Игореве», некоторые произведения Максима Горького, произведения Ю. Лебединского «Комиссары» и «Неделя»; А.Фадеева «Разгром».

Также Максим Горецкий работал в отрасли критики, был литературоведом и языковедом. Написал первым «Гісторыю беларускае літаратуры» (Вільня, 1920, 4-е выданьне, Менск, 1926). Автор литературно-критической работы «Маладняк» (1928), «Хрэстаматыі беларускае літаратуры. XI век — 1905 г.» (Вільня, 1922), «Руска-беларускага слоўніка» (з Г.Гарэцкім, Смаленск, 1918, 2-е выданьне, Вільня, 1920), «Беларуска-расійскага слоўнічка» (3-е выданьне, 1925), «Практычнага маскоўска-беларускага слоўніка» (з М.Байковым, 1924, 2-е выданьне, 1926). Выдаў зборнік «Народныя песні з мелодыямі» (запісаныя ад маці, мелодыі запісалі А.Ягораў і М.Аладаў, 1928).

Библиография

Прижизненные издания

М. Горецкий. Драматическая зарисовка "Поминки"
  • «Атрута» — 1913
  • «Роднае Карэнне» — 1914
  • «Рунь» — 1914
  • «Лiтоўскi Хутарок» — 1915
  • «Антон» — 1919
  • «Дзве душы» — 1919
  • «Мутэрка» — 1920
  • «Чырвоныя ружы» — 1923
  • «Жартаўлівы Пісарэвіч» — 1925
  • «Ціхія песні» («Ціхая плынь») — 1926
  • «Досвіткі» — 1926
  • «Не адной веры» — 1928
  • «Гапон і Любачка» — 1929

Романы

  • «Віленскія камунары» (1934—1935)
  • «Камароўская хроніка» (1930—1932—1937; произведение осталось незаконченным)

В переводе на русский язык

  • Горецкий М. И. Избранное : Повести, роман-хроника [Пер. с белорус.] / М. И. Горецкий; [Редкол.: И. А. Брыль и др. Сост., вступ. ст. и коммент. М. И. Мушинского]. — Минск : Мастац. літ., 1988. — 543 с. — (Белорусская проза)
  • Горецкий М. И. Красные розы : Избранное / М. И. Горецкий; Пер. с белорус. Л. Соловей. — Минск : Мастацкая лит., 1976. — 494 с.
  • Горецкий М. И. Виленские коммунисты; Тихое течение : Роман-хроника Повесть / М. И. Горецкий; Перевод с белорус. А. Гатова; [Предисл. М. Лужанина Ил.: В. Е. Валериус]. — Москва : Сов. писатель, 1966. — 281 с.

Память о Горецком

М. Горецкий на почтовой марке Беларуси
Мемориальная доска на здании бывшей Вильнюсской белорусской гимназии
  • М. Горецкому установлена в Вильнюсе мемориальная доска на здании бывшей Вильнюсской белорусской гимназии.

Примечания

Литература

  • Адамовіч, А. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн., 1980. — 224 с.
  • Бугаёў, Д. Максім Гарэцкі. — Мн.: Беларус. навука, 2003. — 237, с.
  • Бугаёў, Дз. Гарэцкі Максім Іванавіч // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т.3. Веды — Графік / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1971. — С. 374.
  • Вабішчэвіч, Т.І. Максім Гарэцкі ў літаратурнай дыскусіі 1913 г.: да праблемы дыферэнцыяцыі нацыянальнай чытацкай супольнасці / Таццяна Вабішчэвіч // Максім і Гаўрыла Гарэцкія. Жыццё і творчасць (да 115-годдзя з дня нараджэння Максіма Гарэцкага): XVI Гарэцкія чытанні: матэрыялы чытанняў, Мінск, 15 лютага 2008 г. / [рэдкалегія: Р. Гарэцкі (адказны рэдактар) і інш.] ― С. 20―28.
  • Гарэцкі, Р. Г. Браты Гарэцкія / Радзім Гарэцкі; [прадмова Дз. Бугаёва, с. 3―8]. — Мінск: Медысонт, 2008. — 340 c.
  • Дасаева, Т. М. Летапіс жыцця і творчасці Максіма Гарэцкага. — Мн.: Навука і тэхніка, 1993. — 87 с.
  • Кажамякін Г. Максім Гарэцкі і Кузьма Чорны: да праблемы тыпалогіі / Г. Кажамякін // Зборнік Да 100-годдзя Уладзіміра Дубоўкі, Уладзіміра Жылкі, Кузьмы Чорнага: Зборнік навуковых артыкулаў / Пад агульн. рэд. Л. Дз. Сіньковай. — Мінск: БДУ, 2001. — С. 131—134.
  • Каўка А. К. Гарэцкі Максім Іванавіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0. С.494—496.
  • Корань (Сінькова), Л. Д. Максім Гарэцкі // Цукровы пеўнік: літ.-крыт. арт. — Мн.: Маст.літ., 1996. — с. 22-65.
  • Лiўшыц У. М. Максім Гарэцкі — жыццё і творчасць. Метадычны матэрыял і парады ў дапамогу прапандыстам кнігі. Магілеў: абласное таварыства аматараў кнігі.1993. — 34 с.
  • Лiўшыц У. М. Літаратурны музей Максіма Гарэцкага. Кароткі даведнік — Орша: адзел культуры Горацкага райвыканкама, 1997. — 69 с. ISBN 985-6120-13-6
  • Лiўшыц У. М. Максім Гарэцкі : сцежкамі жыцця (да 125-годдзя з дня нараджэння) / – Горкі : выдаецтва БДСГА, 2018. – 180 с. : іл. ISBN 978-985-467-785-9.
  • Макаревич, А. Н. В разных стилевых течениях: Проблема жанра и стиля в рассказах 20-х годов М.Горецкого и Т.Гартного. — Екатеринбург: Урал Плюс, 1995. — 176 с.
  • Максімовіч, В. А. Беларускi мадэрнізм: эстэтычная самаідэнтыфікацыя літаратуры пачатку XX стагоддзя / В. А. Максімовіч; [Навук. рэд. А. А. Лойка]. — Мн.: Бел. дзярж. ун-т, 2001. — 226, c.
  • Марціновіч А. Брама, адчыненая ў вечнасць: дзецям пра Максіма Гарэцкага: нарысы. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2013. — 206 с. — (Гісторыя ў асобах). — ISBN 978-985-02-1423-2.
  • Мушынскі, А. Падзвіжнік з Малой Багацькаўкі: жыццёвы і творчы шлях Максіма Гарэцкага / Міхась Мушынскі; [навуковы рэдактар А. М. Макарэвіч]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Інстытут мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы. — Мінск: Беларуская навука, 2008. — 509, [1] с., [8] л. іл.
  • Пшыркоў, Юліян. Максім Гарэцкі і яго раман «Віленскія камунары» // Гарэцкі Максім. Віленскія камунары. Раман-хроніка. — Мн.: Беларусь, 1965. — 356 с.
  • Сінькова Л. Д. Смехавое як пазнака нацыянальнага ў творах Максіма Гарэцкага / Л. Д. Сінькова // Беларускае літаратуразнаўства: навукова-метадычны зборнік / гал. рэд. Л. Д. Сінькова. — Вып. 6. — Мінск: БДУ, 2008. — С. 47-51.
  • Стральцоў М. Чалавек з Малой Багацькаўкі // Стральцоў, М. Л. Ад маладзіка да поўні: апавяданні, аповесці, эсэ / Міхась Стральцоў; уклад. В. Стральцовай. — Мн.: Маст. літ, 2005. — С. 323—336.
  • Тычына М. Максім Гарэцкі і праблема «другога» ў яго творах / М. Тычына // Роднае слова. — 2003. — № 2. — С. 5-9.
  • Тычына М. На выспе Патмас: Творчасць Максіма Гарэцкага / М. Тычына // Роднае слова. — 1993. — № 2. — С. 15-22.
  • Фіцнер, Т. А. Неабароненасць жанчыны-маці ў патрыярхальным грамадстве (на прыкладзе твораў М. Гарэцкага і І. Мележа, Я. Коласа і К. Чорнага) / Т. А. Фіцнер // Сучасная беларуская літаратура і працэсы славянскага культурна-цывілізацыйнага ўзаемадзеяння: матэрыялы Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі: (Мінск, 28 мая 2008 года) / [рэдкалегія: В. А. Максімовіч (навуковы рэдактар) і інш.] ― С. 481―486. ― Бібліяграфія: 9 назв.
  • Чмарава, М.І. Навуковыя працы В. Ластоўскага і М. Гарэцкага ў ацэнках чэшскай крытыкі 1920-х гадоў / М. І. Чмарава // Сучасная беларуская літаратура і працэсы славянскага культурна-цывілізацыйнага ўзаемадзеяння: матэрыялы Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі: (Мінск, 28 мая 2008 года) / [рэдкалегія: В. А. Максімовіч (навуковы рэдактар) і інш.] ― С. 500―504
  • Чыгрын, І. П. Паміж былым і будучым: Проза М. І. Гарэцкага / І. П. Чыгрын. — 2-е выд., выпр. — Мн.: Бел. навука, 2003. — 166 с. ISBN 985-08-0539-0.
  • Шышко, А. В. Традыцыі М. Гогаля ў беларускай літаратуры: на матэрыяле творчасці Я. Коласа і М. Гарэцкага / Алена Шышко // Славянскія літаратуры ў кантэксце сусветнай: VIII Міжнародная навуковая канферэнцыя, прысвечаная 125-годдзю з дня нараджэння Янкі Купалы і Якуба Коласа, 1―3 лістапада 2007 г., Мінск, БДУ: зборнік навуковых артыкулаў / [пад агульнай рэдакцыяй І. С. Роўды] ― С. 63―66.
  • Гарэцкі Максім // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав.рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994.— 653 с.
  • Гарэцкія чытанні: Тэзісы дакладаў і паведамленняў (г. Горкі, 17-19 лютага 1993 г.) / Рэдкал.: У. М. Ліўшыц (адк.рэд.) і інш. — Горкі, 1993. — 148 с.
  • Максім і Гаўрыла Гарэцкія і іх грамадска-культурнае і навукова-творчае асяроддзе: XV Гарэцкія чытанні, Мінск, 7 чэрвеня 2007 г. / [рэдкалегія: Р. Гарэцкі (адказны рэдактар) і інш.]. — Мінск, 2008. — 115 с.
  • Успаміны, артыкулы, дакументы / склад. А. С. Ліс, І.У. Саламевіч. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1984. — 366 с.
  • Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0.
  • Vytautas Žeimantas. Baltarusių rašytojas M.Hareckis ir jo senasis Vilnius // Lietuvos aidas, 2009 liepos 3 ir 4 d. (на литовск.)

Диссертации

  • Атрашкевич, В. И. Проблема автобиографизма в белорусской советской художественной прозе 20-х годов: На материале творчества Тишки Гартного,Горецкого,Якуба Коласа: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. — Мн., 1979. — 24 с.
  • Голуб, Т. С. Тэксталогія твораў Максіма Гарэцкага: Прынцыпы выд. Поўнага збору твораў: Аўтарэф. дыс. на атрыманне вучон. ступ. канд. філал. навук: 10.01.11 / Голуб Тэрэса Станіславаўна; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т літ. імя Я.Купалы. — Мн., 2000. — 20 с.
  • Губская В. М. Раман М. Гарэцкага «Віленскія камунары» ў кантэксце беларускай прозы 1920—1930-х гадоў: жанравае наватарства: аўтарэф. дыс. … канд. філал. навук: 10.01.01 / В. М. Губская; БДУ. — Мінск, 2012. — 24 с.
  • Дасаева, Т. Н. Паэтыка лірызму ў беларускай публіцыстыцы і мастацкай прозе: Аўтарэф. дыс. на атрым. вучон. ступ. д-ра філал. навук: 10.01.10 ; 10.01.01 / Дасаева Таццяна Мікалаеўна; Бел. дзярж. ун-т. — Мн., 2002. — 39 с.
  • Кажамякін, Г. В. Ідэйна-мастацкая эвалюцыя творчасці Максіма Гарэцкага: аўтарэферат дысертацыі на атрыманне вучонай ступені кандыдата філалагічных навук: 10.01.01 / Кажамякін Генадзь Вячаслававіч; Беларускі дзяржаўны універсітэт. — Мінск, 2007. — 21 с.
  • Кныш, Л. С. Гутарковая камунікацыя ў мастацкай прозе Максіма Гарэцкага: спосабы стылізацыі: аўтарэферат дысертацыі на атрыманне вучонай ступені кандыдата філалагічных навук: 10.02.01 / Кныш Ларыса Сяргееўна: 29.09.2006. — Мінск, 2006. — 20 с.
  • Коротков, Н. Н. Ранняя проза М. Горецкого: проблема стиля: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук: 10.01.03 / Коротков Николай Николаевич; Академия наук Белорусской ССР, Институт литературы им. Я. Купалы. — Минск, 1989. — 21 с.
  • Маханьков, Ю. В. Становление белорусской советской прозы и традиции Л. Н. Толстого (Я.Колас,М.Горецкий,К.Чорный): Автореф.дис.на соиск.учен.степ.канд.филол.наук (01.01.02,01.01.01) / АН РБ,Ин-т лит.им. Я.Купалы. — Мн., 1991. — 19 с.
  • Савіцкая, І.І. Лексікаграфічная спадчына М.Гарэцкага: моўна-гістарычны кантэкст, фарміраванне лексікону, нармалізатарская практыка: Аўтарэф. дыс. на атрыманне вучон. ступ. канд. філал. навук: 10.02.01 / Савіцкая Ірына Іванаўна; Беларус. дзярж. ун-т. — Мн., 2002. — 19 с.
  • Сінькова, Л. Д. Беларуская проза ХХ стагоддзя: дынаміка жанравых структур: Аўтарэф. дыс. на атрым. вуч. ступ. д-ра філал. навук: 10.01.01 / Беларус. дзярж. ун-т. — Мн., 1996. — 41 с.
  • Смаль, В. М. Беларуская аповесць для юнацтва 20-х гадоў XX стагоддзя: стылева-жанравая спецыфіка: Аўтарэф. дыс. на атрыманне вучон. ступ. канд. філал. навук: 10.01.01: 27.04.2004 / Смаль Валянцін Мікалаевіч; [Установа адукацыі «Брэсц. дзярж. ун-т ім. А. С. Пушкіна»]. — Брэст, 2004. — 20 с.
  • Тарасова, Т. Н. Проблема «Человек и война» в творчестве Максима Горецкого и Анри Барбюса: Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. филол. наук: 10.01.03; 10.01.05 / Тарасова Тамара Николаевна; Акад. наук БССР, Ин-т лит. им. Я.Коласа. — Мн., 1986. — 20 с.
  • Уткевич, В.І. Тыпалогія нацыянальнага характару ў творчасці Кнута Гамсуна і Максіма Гарэцкага: аўтарэферат дысертацыі на атрыманне вучонай ступені кандыдата філалагічных навук: 10.01.03 ; 10.01.01: 20.02.2006. — Мінск, 2006. — 21 с.
  • Шышко, А. В. Мастацкае ўвасабленне нацыянальнага характару ў драматургіі Максіма Гарэцкага: аўтарэферат дысертацыі на атрыманне вучонай ступены кандыдата філалагічных навук: 10.01.01 / Шышко Алена Вікенцьеўна. — Мінск, 2009. — 23 с.

Ссылки